Ünlü daralması olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Ünlü daralması, Türkçede geniş ünlülerin dar ünlülere dönüştüğü bir ses olayıdır. A veya e ünlüleriyle biten bir fiile -yor eki eklendiğinde, fiilin son hecesindeki ünlü ı, i, u veya ü ünlülerinden birine dönüşür: hide + yor > hides. wish + yours > wishs. celebrate + celebrate > celebrates.
Ünlü daralması nelerdir?
Türkçede, a, e ile biten fiillerin şimdiki zaman kipinde, a ünlüleri hem telaffuzda hem de yazımda ı, u’dur. E ünlüsü i, ü olur: başlar ( * “Deyince” ve “deyip” sözcüklerindeki “e” harfi yazımda korunmuştur. Daraltma yoktur. 3. İçeride, dışarıda, ileri, burada, burada, orada, yukarıda, aşağıda gibi kelimeler eklendiğinde sondaki ünlüler düşmez: içeride değil içeride, dışarıda değil dışarıda, ileri ama daha ileri değil, burada değil ama burada, burada değil ama burada, orada değil ama orada, yukarıda değil ama yukarıda, aşağıda değil ama aşağıda, vb. Ünlü düşmesi, ünlü daralması, ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması ve ünsüz türetmesi vurgulanır. bilir, durur, geçer, bakar, vurur, yas tutar, yüzer. Bunlar ünlü sözleşmeleri değildir. “görbil-im ⇒ görebiliyorum” (ünsüz değişimi) “de-yor-lar ⇒ onlar diyorlar” (ünlü kısaltması) “ben-e ⇒ bana” (ünlü değişimi) Parçada birleşen ünsüz yoktur. Not: Türkçede “ye-, de-, ne” sözcüklerinin bazı kullanımlarında, kaynaşmış y ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma vardır. Bunların dışındaki sözcüklerde, kaynaşmış “y” ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma yoktur. Dilimizdeki kelimeler ek aldığında kökleri değişmez. Bu kural iki kelime için geçersizdir. Buna göre, “I, you” kelimelerine -e eki eklendiğinde, kökteki e sesleri a olur ve bu ses olayına “ünlü değişimi” denir. “Ben + e – bana” kelimesi ünlü değişiminin bir örneğidir. İki heceli sözcüklerde, bazı iki heceli sözcüklerin ünlüyle başlayan bir eki varsa, ikinci hecedeki ince ünlü atılır: yalın-ız = yalnız (ortadaki i harfi atılır) nose-um = nosem (ortadaki u harfi atılır) neck-um = neckum (ortadaki u harfi atılır) Arapçadan dilimize giren bazı kelimelere yardımcı fiil eklendiğinde kelimenin ikinci hecesindeki ünlü düşerek asıl kelimeye döner: bet > speak. publish > publish. bury > bury. İç seste ünlü türetimi: Geniş-düz ünlü: saf > sağlıklı ses, düz > düz aşağı, aydınlık gün > aydınlık gün, dar > dar, yalnız > yalnız, vb. SES OLAYLARI Çeşitli nedenlerle bir fonemin başka bir foneme dönüşmesi, bir fonemin çıkarılması veya türetilmesi ses olayı olarak adlandırılır. Ses olaylarının nedenleri arasında en az çaba yasası, en fazla çaba yasası, benzetmeler, ana dil edinimi ve yazım kurallarının etkisi yer alır. Çekimlemetekil3. çoğulbelirtmeağzınıyönelmeağzınabulunmaağzındaayrılmaağzından40 satır daha Çekimlemetekilyönelmegönlebulunmagönüldeayrılmagönüldentamlayangönlün40 satır daha “Smile” sözcüğünde “-k” harfi çıkarıldığında oluşan ses. Bu durumda, sözcüğün sonundaki ünsüz kaldırılır ve sözcük kısalır. “Kiss” sözcüğünde, iki ünlünün bir araya gelmesiyle oluşan ses olayına vowel drop denir. Not: Türkçede “ye-, de-, ne” sözcüklerinin bazı kullanımlarında, kaynaşmış y ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma vardır. Bunların dışındaki sözcüklerde, kaynaşmış “y” ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma yoktur. Dilimizdeki kelimeler ek aldığında kökleri değişmez. Bu kural iki kelime için geçersizdir. Buna göre, “I, you” kelimelerine -e eki eklendiğinde, kökteki e sesleri a olur ve bu ses olayına “ünlü değişimi” denir. “Ben + e – bana” kelimesi ünlü değişiminin bir örneğidir. İç seste ünlü türetmesi: Geniş-düz kalıcı ünlü türetmesi de gözlemlenebilir. Geniş-düz ünlü: sert>sert, düz>düz aşağı, geniş gün ışığı>geniş gün ışığı, dar>dar, tek başına>tek başına, vb. Dar ünlü: azcık>acık, bircik>biricik, vb. ne-asil = nasıl (aradaki e harfi çıkarılmıştır) Sütlü-Aş = Sütlaç (Aradaki ü harfi çıkarılmıştır) Güllü-Aş = Güllaç (Aradaki ü harfi çıkarılmıştır) Tavsiyeli Bağlantılar: Fark Edebiliriz Nasıl YazılırDeğil de ünlü daralması var mı?
Bakıyor’da ünlü daralması var mı?
Bana ünlü daralması mı?
Hangi kelimelerde ünlü daralması olmaz?
Bana sana hangi ses olayı?
Ünlü düşmesi nasıl bulunur?
Bahsetmek ünlü düşmesi var mı?
Daracık ünlü türemesi mi?
Ses olayı nedir?
Ağıza mı ağza mı?
Gönle mi gönüle mi?
Öpücük kelimesinde hangi ses olayı vardır?
Ünsüz daralması nasıl olur?
Bana sana hangi ses olayı?
Daracık kelimesinde hangi ses olayı vardır?
Nasıl kelimesi ünlü düşmesi?