Göz Tembelliği Olan Kişiler Nasıl Görür? Toplumsal Yapıların Görme Üzerindeki Sosyolojik İzleri
Bir sosyolog olarak, bireylerin dünyayı nasıl algıladıklarını yalnızca biyolojik değil, aynı zamanda toplumsal merceklerden de anlamaya çalışırım. Görmek, sadece gözün retinasına düşen ışıkla ilgili değildir; aynı zamanda toplumun bize öğrettiği şekilde bakmak, seçmek, fark etmek ve hatta görmezden gelmektir. Göz tembelliği (ambliyopi) bu bağlamda yalnızca bir tıbbi durum değil, aynı zamanda toplumsal bir metafordur: bir göz güçlü, diğeri zayıf çalışırken, birey ve toplum arasında da benzer bir güç dengesizliği yaşanır.
Görmenin Bireysel Olduğu Kadar Toplumsal Bir Eylem Olması
Göz tembelliği yaşayan kişiler, genellikle bir gözün diğerine göre daha zayıf çalıştığı bir görme biçimine sahiptir. Bu kişiler dünyayı çift yönlü, ama netliği farklı iki bakışla algılarlar. Toplumsal olarak da bu duruma benzer bir dinamik vardır: toplumun baskın gözünü oluşturan normlar ve değerler, diğer —daha sessiz, daha az görünür— bakışları bastırır. Bu bastırılmış göz, tıpkı tembel göz gibi zamanla geri çekilir, temsiliyeti azalır, hatta görünmez hale gelir.
Sosyolojik olarak bu durum, “görünmeyen birey” olgusuyla ilişkilendirilebilir. Örneğin, engelli bireylerin kamusal alanlarda yeterince temsil edilmemesi, toplumun baskın gözü tarafından görmezden gelinmelerinin bir sonucudur. Göz tembelliği, bu metaforik anlamda, toplumun yalnızca tek bir gözle bakmaya alışmasının bedelidir.
Toplumsal Normlar ve Görmenin Cinsiyetlendirilmiş Doğası
Görme biçimlerimiz, cinsiyet rollerine göre de şekillenir. Erkeklerin “yapısal işlevlere”, kadınların ise “ilişkisel bağlara” odaklanması yalnızca biyolojik farklılıklardan değil, toplumsal öğrenmeden kaynaklanır. Erkekler, sosyalleşme süreçlerinde daha çok “nasıl çalışır, nasıl yönetilir, nasıl üretilir” sorularına yöneltilir. Bu da onların dünyayı bir sistem, bir yapı, bir görev ağı olarak görmelerine neden olur.
Kadınlar ise daha çok “nasıl hissedilir, nasıl paylaşılır, nasıl bağ kurulur” alanına yönlendirilir. Bu da kadınların görme biçimini daha empatik, duygusal ve ilişkisel bir düzleme taşır. Toplum, bu iki görme biçimini dengeli biçimde geliştirmek yerine, sıklıkla birini baskın kılar. Böylece, bir göz daha aktif hale gelirken diğeri zamanla “tembelleşir.”
Kültürel Pratikler Üzerinden Görme Farklılıkları
Kültürel pratikler, bireylerin neyi nasıl göreceğini belirleyen güçlü araçlardır. Örneğin, bir toplumda erkeklerin “bakışı” kamusal alanda normalleşirken, kadınların bakışı mahremleştirilir. Kadının görmesi, anlamlandırması, hatta ifade etmesi sınırlandırılır. Bu sınır, sadece cinsiyet eşitsizliğini değil, aynı zamanda epistemolojik bir dengesizliği de yaratır — kimlerin “gerçeği” görme hakkı olduğuna dair bir hiyerarşi kurar.
Göz tembelliği yaşayan bireylerin bir gözünün net, diğerinin bulanık görmesi gibi, toplum da baskın kültürün “net” kabul ettiği gerçekleri öne çıkarırken diğer bakışları flu hale getirir. Farklılıklar, ötekiler, azınlıklar ve marjinal gruplar bu flu bölgelerde yaşamaya mahkûm edilir. Onlar da tıpkı tembel göz gibi, zamanla sistemin dışına itilir.
Toplumsal Görme Biçimlerinin Dönüştürülmesi
Göz tembelliği tedavi edilebilir bir durumdur; erken müdahale ile her iki gözün de işlevsel hale gelmesi mümkündür. Aynı şekilde, toplumsal “görme tembelliği” de eğitim, farkındalık ve empatiyle düzeltilebilir. Toplumun bir gözü —yani egemen normlar, iktidar ilişkileri ve kültürel kalıplar— diğerini sürekli baskıladığında, görsel değil ama sembolik bir bulanıklık ortaya çıkar.
Bu bulanıklık, bireylerin birbirini anlamasını, fark etmesini ve birlikte üretmesini engeller. Toplumsal eşitlik, her iki gözün de birlikte çalışmasıyla, yani hem yapısal hem ilişkisel görme biçimlerinin dengelenmesiyle mümkündür.
Sonuç: Toplumsal Görmenin Netliği
Göz tembelliği olan kişiler nasıl görür? Belki biraz flu, biraz çift, ama yine de dünyayı farklı açılardan kavrayarak… Toplum da benzer biçimde, kendi “tembel gözünü” fark ettiğinde daha bütüncül bir görme yetisine kavuşabilir. Görmek yalnızca bir eylem değil, bir sorumluluktur — başkasının bakışını anlamaya, onun bulanıklığını paylaşmaya dair bir etik duruştur.
Okuyucu olarak senin bakışın nasıl? Toplumun sana öğrettiği “görme biçimi” ile kendi deneyimlerin arasında bir fark hissediyor musun? Belki de şimdi, kendi göz tembelliğimizi fark etmenin ve birlikte daha net bir toplumsal bakış geliştirmeye başlamanın zamanı gelmiştir.